Ընդունված է ասել կամ ավելի շուտ կրկնել առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի այն միտքը, որ ղարաբաղյան առաջին պատերազմում հայկական հաջողությունները պայմանավորված են նաև նրանով, որ Ադրբեջանում ներքաղաքական իրավիճակն անկայուն էր, երկիրը գրեթե քաղաքացիական պատերազմի մեջ էր, իսկ Հայաստանը կարողացել է խուսափել նման բարդություններից:
Առերևույթ այդպես է, բայց եթե ճշմարտության դեմ չմեղանչենք և Հայաստանի ու Լեռնային Ղարաբաղի 1992-ի ներքաղաքական իրավիճակը խորքային գնահատենք, ապա պիտի ասենք, որ այդ տարվա օգոստոսին Ստեփանակերտում տեղի է ունեցել ամբողջական, Երևանում՝ մասնակի «իշխանափոխություն»: ԼՂՀ-ում կազմավորվել է Ռոբերտ Քոչարյանի նախագահությամբ Պաշտպանության պետական կոմիտե, իսկ Հայաստանում պաշտպանության նախարար է նշանակվել «ընդդիմության միասնական թեկնածու» Վազգեն Մանուկյանը:
Շուրջ մեկ տարի անց՝ 1993թ. հունիսի 15-ին Ադրբեջանում Գերագույն խորհրդի նախագահ է ընտրվել Հեյդար Ալիևը: Մինչ այդ նա Նախիջևանի ինքնավարության ղեկավարն էր և, իր իսկ խոստովանությամբ, որ Երևանի կողմից չի հերքվել, բավական կառուցողական հարաբերություններ ուներ Հայաստանի իշխանությունների հետ: Փակագծերում, թերևս, արժե նկատել տալ, որ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության հռչակումը և Նախիջևանի Գերագույն մաջլիսի նախագահի պաշտոնում Հեյդար Ալիևի ընտրությունը տեղի է ունեցել գրեթե միաժամանակ՝ ընդամենը մեկ օրվա տարբերությամբ: Քաղաքական մեծ հաշվարկներում նման «պատահականություններ» չեն լինում: Մանավանդ եթե ավելացնենք, որ Ադրբեջանի առաջին նախագահական ընտրությունները չեն անցկացվել ինչպես ԼՂ-ում, այնպես էլ՝ Նախիջևանում:
Ադրբեջանում Հեյդար Ալիևի իշխանության վերադարձի նախորդ օրը Հայաստանի նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանն այցելել է Ստեփանակերտ: Այդ մասին իրապատում և հրաշապատում հեքիաթների պակաս չկա: Իրականում Հայաստանի նախագահն այդ օրը ԼՂՀ ՊՊԿ-ի ղեկավարի հետ ստորագրել է փաստաթուղթ, որով երաշխավորել է, որ Հայաստանը երբեք չի քննարկի Լաչինի շրջանը վերադարձնելու և Պաշտպանության բանակը կազմալուծելու հարցը: Լևոն Տեր-Պետրոսյանն ընդհանուր իրավիճակը գնահատել է այսպես. «Պատերազմն ավարտվել է, եկել է խաղաղության ժամանակը»:
Այդ ձևակերպումն արվել է Քելբաջարից հայկական զինված ուժերը դուրս բերելու հարցի քննարկման համատեքստում և լիովին արդարացի ու քաղաքական առումով իրացնելի էր: Բայց այդ թեմայով քննարկումները երբեք չեն անդրադարձել մի, թվում է, շատ կարևոր հանգամանքի: Ստեփանակերտ այցից առաջ Հայաստանի նախագահը տեղեկացվա՞ծ էր, որ մեկ օր հետո Բաքվում արմատական իշխանափոխություն է տեղի ունենալու, Հեյդար Ալիևը գրավելու է նախ Գերագույն խորհրդի նախագահի, ապա և Ադրբեջանի նախագահի պաշտոնը:
Սա չափազանց էական է: Չպետք է մոռանալ, որ մինչ այդ Թուրքիայի նախագահ Օզալի հուղարկավորության առիթով Լևոն Տեր-Պետրոսյանը մեկնել է Անկարա, որտեղ Ադրբեջանը ներկայացնում էին թե նախագահ Էլչիբեյը, թե Նախիջևանի ղեկավար Հեյդար Ալիևը: Հայաստանի նախագահն զգացե՞լ է, որ Էլչիբեյն սպառված է, գալիս է Հեյդար Ալիևի «գահակալության» ժամանակը: Ի վերջո, Էլչիբեյի դեմ ապստամբած Սուրեթ Հուսեյնովը Ռուսաստանի «տրոյական ձին» էր, և Մոսկվան, եթե իրոք Երևանի, այլ ոչ թե Բաքվի ռազմավարական դաշնակիցն էր արդեն, պետք է որ Հայաստանի նախագահին զգուշացներ Հարավային Կովկասում քաղաքական իրավիճակի նման արմատական փոփոխության մասին:
Ֆորմալ առումով Ստեփանակերտը 1993թ. հունիսի 14-ին ընդունել է, որ Քելբաջարի ամբողջ շրջանը պետք է վերադարձվի, «պատերազմն ավարտվել է, եկել է խաղաղության ժամանակը»: Գործնականում, սակայն, Բաքվում Հեյդար Ալիևի իշխանության վերադարձից մի քանի օր անց ԼՂՀ Գերագույն խորհրդի նախագահի պաշտոնակատար Կարեն Բաբուրյանի ստորագրությամբ տարածվում է հայտարարություն, որ Պաշտպանության բանակը քաղաքական ղեկավարության որոշմանը դեմ է, առկա է բանակ-իշխանություն դիմակայության սպառնալիք, ուստի զորքերի դուրսբերումը հետաձգելու խիստ անհրաժեշտություն կա: Կարճ ժամանակ անց Բաքվում Հեյդար Ալիևը ստորագրել է ԱԺՃ ենթակայության «կամավորական գումարտակները» լուծարելու հրամանագիր, իսկ Պաշտպանության բանակն անցնում է Աղդամի ազատագրման ռազմագործողության իրականացմանը: Այդ փուլում ո՞վ էր «հայկական Էլչիբեյը»: